"Η ζήλια είναι ένα τέρας που γεννιέται από τον εαυτό του και τρέφεται απ'τον εαυτό του", αναφέρει κάπου στον "Οθέλλο" ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Και, χωρίς ίχνος αμιφισβήτησης για τον κορυφαίο συγγραφέα, ακόμα και τα λόγια του αυτά είναι φτωχά για να εκφράσουν το ζοφερό μέγεθος της ζήλιας ανάμεσα σε εραστές ή φίλους, συγγενείς ή συνεργάτες, δηλητηριάζει πάντοτε τις σχέσεις, κι όταν φτάνει στα άκρα μπορεί να σκοτώσει ακόμα και τον πιο δυνατό έρωτα, την πιο μεγάλη φιλία, την πιο ισχυρή αδελφική σχέση, την πιο αρμονική συνεργασία. Ξεκινάει ξαφνικά, με σφίξιμο στο στήθος και το στομάχι, συνεχίζει με τρικυμία στο κεφάλι, και μετά κατακυριεύει την ψυχή και το μυαλό - ένα φίδι που σφίγγει και παραλύει όλο το σώμα. "Επιθυμώ έντονα κάτι που στερούμαι, εποφθαλμιώ, φθονώ, νιώθω δυσαρέσκεια για ξένη ευτυχία, αναγνωρίζω την υπεροχή κάποιου άλλου", είναι η παθολογική αρρώστια με πολλά πρόσωπα και πιο σκοτεινό εκείνο που εμφανίζεται ανάμεσα στα ζευγάρια και μπορεί να τα οδηγήσει έως και το έγκλημα.

Στους άντρες
η ζήλια λειτουργεί
διαφορετικά απ' ό,τι στις γυναίκες.
Δεν πενθούν, αλλά πεισμώνουν

Εγκλήματα πάθους

Πολλά εγκλήματα πάθους δραματοποιήθηκαν από την τηλεοπτική σειρά "Ανατομία ενός εγκλήματος". Στατιστικές λένε πώς οι 9 στους 10 δράστες που φτάνουν στο φόνο λόγω ζηλοτυπίας είναι άνδρες, κι αυτό γιατί οι περισσότερες γυναίκες που ήθελαν να σκοτώσουν το σύζυγο ή τον εραστή τους χρησιμοποιήσαν πάντα κάποιο φίλο τους. Σε κοινωνίες όπως η ελληνική - όπου τα πάθη είναι ανεξέλεγκτα λόγω ταμπεραμέντου και ένα μεγάλο ποσοστό ανδρών θεωρεί ακόμα και σήμερα τη γυναίκα κτήμα του - η απόσταση ανάμεσα στη λογική και την παράνοια μειώνεται επικίνδυνα τη στιγμή που εκείνος αντιλαμβάνεται ή υποψιάζεται την απάτη ή την απόρριψη. Η επιθυμία για εκδίκηση μπορεί κάποτε να θολώσει το μυαλό και να οδηγήσει στο έγκλημα. Στην Αθήνα το 1991 διαπράχθηκαν 160 φονικά ζήλιας και πολλές απόπειρες ανθρωποκτονίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, στο 50% των περιπτώσεων ο δολοφόνος και το θύμα ήταν παντρεμένοι, ενώ πολλές φορές το έγκλημα έγινε μπροστά στα μάτια των παιδιών. Σίγουρα το πιο αποτρόπαιο έγκλημα των τελευταίων δεκαετιών ήταν εκείνο με θύμα την άτυχη Ζωή Φραντζή, μόλις 18 χρόνων, που, αφού δολοφονήθηκε από το σύζυγο της Παναγιώτη, ο οποίος την ζήλευε παθολογικά, τεμαχίστηκε και πετάχτηκε στα σκουπίδια.

Το "σύνδρομο του Οθέλλου"
(Όταν ο άντρας χάνει τον έλεγχο)
Η ψυχολογία υποστηρίζει ότι στους άντρες η ζήλια λειτουργεί διαφορετικά απ' ό,τι στις γυναίκες. Δεν πενθούν, αλλά πεισμώνουν. Αισθάνονται πληγωμένοι και ζητούν - όπως ακριβώς ο ήρωας του Σαίξπηρ - εκδίκηση, θυμώνουν, βρίζουν, βγαίνουν από τα ρούχα του, και μ΄ αυτό τον τρόπο πιστεύουν ότι θα ξανακερδίσουν λίγο από τον αυτοσεβασμό τους. Όμως, όταν χάσουν εντελώς το μυαλό τους, η επιθετικότητά τους μπορεί να μετατραπεί σε εγκληματικότητα. Η καλύτερη θωράκιση των αντρών απέναντι στο χάος των συναισθημάτων ζήλιας, μίσους και απόγνωσης είναι η αυτοπεποίθηση. Καθώς ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ότι δεν φαίνονται ευάλωτοι, όταν η συναισθηματική φόρτιση αυξηθεί υπέρμετρα υπάρχει η πιθανότητα να εμφανίσουν ακραίες αντιδράσεις. Όμως, πώς μπορεί να καταλάβει κανείς αν η ζήλια είναι υγιής ή αρρωστημένη; Αν δεν υπάρχουν προφανείς λόγοι που να εξηγούν, τότε μάλλον είναι παθολογική. Όσο προσπαθεί ο άντρας που ζηλεύει να αποποιηθεί τις δικές του ευθύνες, τόσο σοβαρότερη είναι η κατάσταση.

Το "σύνδρομο της σταχτοπούτας"
(Όταν οι γυναίκες αγαπούν υπερβολικά)
Υπάρχει αγάπη χωρίς ζήλια; Σίγουρα υπάρχει. Η πλειοψηφία των ψυχολόγων σήμερα πιστεύει ότι η ζήλια, κυρίως όταν είναι αδικαιολόγητη, έχει άμεση σχέση με την έλλειψη αυτονομίας. Όσο ο σεβασμός που τρέφει ο καθένας για το εαυτό του εξαρτάται από τον ερωτικό του σύντροφο, τόσο φοβάται μην τον χάσει. Οι γυναίκες αντιδρούν αμφισβητώντας τον εαυτό τους; "Τι έχει η άλλη που δεν το έχω εγώ;" αναρωτιούνται. Κάποτε ο Ελβετός συγγραφέας Μαξ Φρις είχε πει ότι ζήλια είναι ο φόβος της σύγκρισης που κρατάει τις γυναίκες συνεχώς μπροστά στον καθρέφτη και τις κάνει να αντιμετωπίζουν τις αδυναμίες και τις αναστολές τους. Συχνή συνέπεια αυτής της διαδικασίας είναι ο οίκτος για τον εαυτό τους, το "σύνδρομο της Σταχτοπούτας": "Δεν είμαι ελκυστική, δεν με θέλει κανείς". Ακόμη χειρότερη η επιθετικότητα προς τον εαυτό τους, με τη μορφή υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού και ποτών, αφού έχουν αποφασίσει ότι δεν τις νοιάζει τίποτα.

Ανταγωνισμός στο χώρο εργασίας
Σίγουρα η ζήλια δεν σταματάει ούτε μπροστά στις πόρτες των γραφείων. Έρευνες των τελευταίων ετών έχουν δείξει ότι πάνω από τα 2/3 των εργαζομένων παρατηρούν πολύ συχνά δείγματα ζήλιας ανάμεσα σε συναδέλφους. Πολλοί δεν θέλουν και να αντικρίσουν κάποιο άτομο από το χώρο της δουλειάς τους, ενώ άλλοι ενοχλούνται μόνο και μόνο επειδή ένας επιτυχημένος συνάδελφος τους λέει καλημέρα. Γιατί; Διότι είναι πιο δημοφιλής στο γραφείο, ή μόλις έκλεισε μια καλή δουλειά, ή γιατί εκπέμπει αυτοπεποίθηση. Τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα όταν οι συγκεκριμένοι συνάδελφοι πρέπει να συνεργαστούν.

Ζήλια στο παιδικό δωμάτιο
Στα παιδιά δεν αρέσει να μοιράζονται ούτε αντικείμενα, ούτε, φυσικά, την αγάπη της μητέρας τους. Γι΄ αυτό και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν γεννηθεί ένα αδελφάκι. Τότε το μεγαλύτερο παιδί παύει να αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος και διαπιστώνει ότι πρέπει να μοιραστεί το χρόνο και την τρυφερότητα των ενηλίκων. Ήδη από την περίοδο που η μαμά του είναι έγκυος, το πρωτότοκο παιδί αρχίζει να αντιδρά με οργή, πείσμα και άρνηση. Γι' αυτό και οι περισσότεροι ψυχολόγοι συμβουλεύουν τους γονείς να βάζουν το παιδί τους να συμμετάσχει εγκαίρως στη χαρά της εγκυμοσύνης και στη φροντίδα του μωρού, ενώ πρέπει απαραιτήτως να αφιερώνουν κάποιες ώρες στο παιδί που ζηλεύει.

Ζήλια - "σύνδρομο ενοχής"
Σε οποιαδήποτε μορφή σχέση, η ζήλια σε ανεκτά όρια μπορεί ακόμα να κολακέψει εκείνον ο οποίος γίνεται αντικείμενό της. Όταν, όμως, είναι ακραία, όχι μόνο δεν αποτρέπει την απιστία, αλλά μπορεί ακόμα και να την προκαλέσει. Επίσης, ένα αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι ο ζηλότυπος δεν είναι πάντα και αθώος. Συχνά μέσα από τις εκρήξεις του προσπαθεί να καλύψει την ίδια του την ενοχή για την απιστία του.

Άραγε υπάρχει θεραπεία για τη ζήλια;
Η πρακτική ψυχολογία προτάσσει την ομοιοπαθητική μέθοδο. Δηλαδή, κάνε ότι ζηλεύεις εκείνον που σε ζηλεύει για να συνειδητοποιήσει όσα υφίστασαι. Αυτό ίσως είναι αποτελεσματικό για κάποιες περιπτώσεις. Όμως σε ανίατες καταστάσεις, καλό θα ήταν ο πάσχων να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό.

ΜΑ ΠΟΙΟΝ ΖΗΛΕΥΟΥΜΕ;
Η άποψη του ψυχολόγου - κοινωνιολόγου Δημήτρη Σταυρόπουλου

Ζηλεύω σημαίνει αφοσιώνομαι με "ζήλο" στη διεκδίκηση ενός προσώπου ή μιας κατάστασης, που θεωρώ ότι δεν κατέχω ή κινδυνεύω να χάσω. Ζηλεύω το αδελφάκι διεκδικώντας την αποκλειστικότητα της μητέρας, ζηλεύω την ομορφιά, την επιτυχία, το χρήμα ενός προσώπου και όχι το ίδιο το πρόσωπο, ζηλεύω το μύθο που έχω πλάσει για τον ερωτικό μου σύντροφο και όχι τον ίδιο το σύντροφο.
Ζηλεύω σημαίνει δεν έχω και θέλω να αποκτήσω, νιώθω φτωχός σε γοητεία, επιτυχία, αγάπη, γόητρο, επιβολή κ.λπ.

Πρακτικές συμβουλές

1. Καταγράψτε σε ένα χαρτί τι ζηλεύετε!

2. Καταγράψτε σε ένα άλλο χαρτί:
* Τις θετικές σας ιδιότητες, γνώσεις και δραστηριότητες

* Βρείτε, ρωτώντας τους φίλους και τα αγαπημένα σας πρόσωπα, τα θετικά χαρακτηριστικά που βλέπουν σε σας οι άλλοι

* Ανακαλύψτε τί έχετε που σας κάνει "πλούσιους"

* Σκεφτείτε τί κάνει τους άλλους να σας ζηλεύουν

3. Συγκρίνετε τί έχετε γράψει στα δύο χαρτιά. Γράψτε τα συμπεράσματα σας.

e-mail: sdigeni@altecnet.gr